چین کە بە فەرمی بە کۆماری گەلی چین ناسراوە، وڵاتێکی فراوان و هەمەچەشنە و دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی ئاسیا. چین بە مێژوویەکی دەوڵەمەند کە هەزاران ساڵ دەخایەنێت، بەشدارییەکی بەرچاوی لە شارستانیەت و کولتوور و بازرگانی جیهانیدا کردووە. لێرەدا چەند لایەنێکی سەرەکی دەخەینەڕوو کە دەبێت لە کاتی باسکردنی چیندا لێیان بکۆڵینەوە:
1- شارستانیەتی کۆن و میراتی کولتووری: چین یەکێکە لە کۆنترین شارستانیەتە بەردەوامەکانی جیهان، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ زیاتر لە 5 هەزار ساڵ پێش ئێستا. بە میراتی دەوڵەمەندی کولتووری ناسراوە، لەوانە شوێنە ئایکۆنیەکانی وەک دیواری گەورەی چین و شاری قەدەغەکراو و جەنگاوەرانی تێراکۆتا. هونەرە نەریتییەکانی چینی، وەک خۆشنووسی، نیگارکێشی، ئۆپێرا و هونەری جەنگی، بەردەوامن لە بەهادان و پراکتیزەکردن.
2- هێزی ئابووری: چین بووەتە دووەم گەورەترین ئابووری جیهان و یاریزانێکی سەرەکی لە بازرگانی جیهانیدا. گۆڕانکارییە ئابوورییەکەی کە بەهۆی چاکسازییەکانی بازاڕ و جیهانگیرییەوە سووتەمەنی پێدراوە، ملیۆنان کەسی لە هەژاری دەرهێناوە. وڵاتەکە بە تواناکانی بەرهەمهێنان و هەناردەکردن و وەبەرهێنان لە ژێرخانی و تەکنەلۆژیادا ناسراوە.
3- پێشکەوتنی تەکنەلۆژی: چین بە خێرایی وەک پێشەنگی جیهانی لە بواری تەکنەلۆجیا و داهێناندا دەرکەوتووە. ماڵی کۆمپانیاکانی وەک هواوی و عەلی بابا و تێنسێنت و شاومی تێدایە کە بەشدارییەکی بەرچاویان لە بوارەکانی وەک پەیوەندییەکان و بازرگانی ئەلیکترۆنی و زیرەکی دەستکرد و ئۆتۆمبێلی کارەبایی کردووە. هەروەها بەرنامەی بۆشایی ئاسمانی چین بەربەستی بەرچاوی بەدەستهێناوە، لەوانە نیشتنەوەی ڕۆڤەرێک لە دیوی دووری مانگ.
4. نەریتە کولتوورییە ناوازەکان: کولتوری چینی هەمەچەشنە و لە ژێر کاریگەری فەلسەفە و ئایین و نەتەوەی جۆراوجۆردایە. کۆنفۆشیۆسیزم و تائۆیزم و بودایزم بەها و نۆرمە کۆمەڵایەتییەکانی چینیان لە قاڵب داوە. فێستیڤاڵەکانی وەک ساڵی نوێی چینی، فێستیڤاڵی بەلەمی ئەژدیها و فێستیڤاڵی ناوەڕاستی پاییز بە نەریتی ڕەنگاوڕەنگ و خواردنی بە تام و کۆبوونەوەی خێزانیی بەڕێوەدەچن.
5. خواردن و میراتی چێشتلێنان: خواردنی چینی بەناوبانگە لە سەرانسەری جیهاندا بەهۆی جۆراوجۆری و تام و تایبەتمەندییە ناوچەییەکانی. نەریتە چێشتلێنانەکانی وڵاتەکە شێوازی جیاواز لەخۆدەگرێت، لەوانە سیچوان، کانتۆنی، شاندۆنگ و هونان. خواردنە ئایکۆنییەکانی وەک کۆتری پێکین، دۆمبڵ، دیم سام و تۆفۆی ماپۆ لە ئاستی جیهانیدا بەناوبانگ بوون.
6. دیمەنە جوانەکان: چین شانازی بە دیمەنە هەمەچەشن و هەناسەبڕکێکانەوە دەکات. لە شاخەکانی کارستی وێنەکێشانەوە لە گویلین تا شاخەکانی زەردی سەرسوڕهێنەر و تێراسەکانی یوانیانگ و ڕووباری یانگتزێ، وڵاتەکە دەوڵەمەندێکی سەرسوڕهێنەری سروشتی پێشکەش دەکات. هەروەها شوێنەوارە جیهانییەکانی یونسکۆ لە پارکە نەتەوەییەکەی دارستانەکانی ژانگجیاجی و دۆڵی جیوژایگۆ بە جوانی دیمەنەکانیان بەناوبانگن.
7. شارە گەورەکان و گەشەپێدانی شارەکان: چین شوێنی هەندێک لە شارە پڕ دانیشتوان و پڕ لە ژیانەکانی جیهانە. پەکین و شەنگەهای و گوانگژۆ تێکەڵەیەک لە تەلارسازی کۆن و ئاسمان ڕوتە مۆدێرنەکان و بازاڕە قەرەباڵغەکان و شوێنەوارە کولتوورییەکان نمایش دەکەن. ئەم شارانە ناوەندی بازرگانی و دارایی و کات بەسەربردنن، سەردانیکەرانی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی بۆ خۆیان ڕادەکێشن.
8- دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا: دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگاوبان (BRI)ی چینی ئامانجی پێشخستنی پەیوەندی و هاوکاری ئابوورییە لە نێوان چین و وڵاتانی ئاسیا، ئەوروپا، ئەفریقا و دەرەوەی وڵات. ئەم پڕۆژەیەی پەرەپێدانی ژێرخانی بریتییە لە دروستکردنی تۆڕەکانی گواستنەوە، بەندەرەکان و پڕۆژەی ستراتیژی دیکە بۆ بەرزکردنەوەی بازرگانی و یەکگرتنی ناوچەیی.
9- ئاستەنگە ژینگەییەکان و هەوڵەکانی پاراستنی: چین ڕووبەڕووی ئاستەنگە ژینگەییەکان دەبێتەوە، لەوانە پیسبوونی هەوا و کەمی ئاو و دارستانبڕین. بەڵام وڵات دەستپێشخەرییەکانی بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشانە جێبەجێ کردووە، وەک وەبەرهێنان لە سەرچاوەی وزەی نوێبووەوە، پێشخستنی پراکتیزە بەردەوامەکان و باشترکردنی ڕێساکانی ژینگە.
10. بەشداری دیپلۆماسی و کاریگەری جیهانی: سەرهەڵدانی چین وەک زلهێزێکی جیهانی، بەشداری و کاریگەریی دیپلۆماسی زیاد کردووە. ئەندامێکی هەمیشەیی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکانە و چالاکانە بەشداری لە ڕێکخراو و کۆڕبەندە نێودەوڵەتییەکان دەکات. ڕۆڵی چین لە کاروباری جیهانیدا، لەوانەش پەیوەندییەکانی لەگەڵ زلهێزەکانی دیکە، بەردەوامە لە داڕشتنی جیۆپۆلەتیک.
مێژووی فراوانی چین و دەوڵەمەندی کولتووری و لێهاتوویی ئابووری و تەکنەلۆژی