فیلەکان بوونەوەرێکی شایستەن کە خەیاڵەکان دەگرن و هەستێکی سەرسامی و سەرسوڕمان دەوروژێنن. فیلەکان بە قەبارە و زیرەکی و ئاڵۆزییە کۆمەڵایەتییە بێئەندازەکانیان ناسراون، لە ئایکۆنیترین و خۆشەویستترین ئاژەڵەکانی سەر هەسارەکەمانن.
یەکێک لە تایبەتمەندییە هەرە سەرنجڕاکێشەکانی فیل، قۆچەکانە. ئەم پەیوەندییە درێژ و ماسولکەییە خزمەت بە چەندین مەبەست دەکات، وەک ئامرازێکی گشتگیر کاردەکات بۆ کۆکردنەوەی خۆراک و ئاو خواردنەوە و تەنانەت دەربڕینی هەستەکان. فیلەکان بە قۆچەکانەوە دەتوانن دەستیان بەرز بکەنەوە بۆ ناو دارەکان بۆ گرتنی گەڵا و میوەکان و ئاو بپرژێننە ناو دەم یان جەستەیان بۆ ساردبوونەوە و دەستکاریکردنی شتەکان بە لێزانییەکی سەرنجڕاکێش.
فیلەکان ڕووەکخۆرن، بە پلەی یەکەم لە ڕووەکی وەک چیمەن، گەڵا، توێکڵ و میوە دەخۆن. ئارەزووی خواردنێکی زۆریان هەیە، ڕۆژانە بڕێکی زۆر خۆراک دەخۆن بۆ بەردەوامبوونی جەستە گەورەکەیان. لە گەڕان بەدوای ڕزق و ڕۆزیدا، فیلەکان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە داڕشتنی ئیکۆسیستەمەکانیان بە دروستکردنی پاککردنەوە و بڵاوکردنەوەی تۆوەکان، ئەمەش وایان لێدەکات ببنە جۆرێکی بەردی سەرەکی.
لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە فیلەکان زیرەکی و قووڵی سۆزدارییەکی سەرنجڕاکێش پیشان دەدەن. ئەوان لە یەکەیەکی خێزانیی توند و تۆڵدا دەژین کە لەلایەن ماتریارکێکەوە سەرکردایەتی دەکرێن- مێینەیەکی ژیر و بە ئەزموون کە ڕێنمایی گروپەکە دەکات و دەیپارێزێت. ئەم یەکە خێزانییە کە پێیان دەوترێت مەڕ، لە مێینە پەیوەندیدارەکان و نەوەکانیان پێکدێن. فیلەکانی نێر کە بە گا ناسراون، بە شێوەیەکی گشتی بە تەنیا یان بە گروپی بەکالۆریۆس دەژین، لە کاتی جووتبووندا پەیوەندی بە مەڕەکانەوە دەکەن.
پەیوەندی لەناو ڕەوە فیلەکاندا ئاڵۆز و نوانسە. کۆمەڵێک دەنگدانەوە بەرهەم دەهێنن، لەوانە شمشاڵ و دەنگە دەنگ و هاوار، بۆ گەیاندنی پەیامی جۆراوجۆر بە یەکتر. جگە لەوەش زمانی جەستە وەک جوڵەی گوێ و کلک بەکاردەهێنن بۆ گەیاندنی هەست و مەبەستەکان.
فیلەکان بە پەیوەندی کۆمەڵایەتی بەهێز و هاوسۆزی ناسراون. ئەوان گرنگی و خەمخۆری بۆ ئەندامانی بریندار یان ناڕەحەت لە مەڕەکانیان نیشان دەدەن، پشتگیری و ئاسوودەیی پێشکەش دەکەن. هەروەها لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە فیلەکان یادەوەری درێژخایەنیان هەیە و تەنانەت دوای ماوەیەکی زۆر لە جیابوونەوەش دەتوانن تاکەکان بناسنەوە.
هەوڵەکانی پاراستن بۆ مانەوەی ئەم بوونەوەرە شایستە زۆر گرنگن. فیلەکان ڕووبەڕووی چەندین هەڕەشە دەبنەوە، لەوانە لەدەستدانی شوێنی نیشتەجێبوون، ڕاوکردنی عاج و ململانێ لەگەڵ نیشتەجێبوونی مرۆڤەکان. ڕێکخراوەکان و حکومەتەکان لە سەرانسەری جیهاندا ماندوو نەناسانە کاردەکەن بۆ پاراستنی فیلەکان و شوێنی نیشتەجێبوونیان، جێبەجێکردنی ڕێوشوێنی دژە ڕاوکردن، دامەزراندنی ناوچەی پارێزراو و پێشخستنی دەستپێشخەرییەکانی پاراستن لەسەر بنەمای کۆمەڵگا.
گەشتیاری کە لە دەوری ڕووبەڕووبوونەوەی فیل بە شێوەیەکی ئەخلاقی و بەرپرسیارانە سەنتەری بووە، ناوبانگێکی زۆری بەدەستهێناوە، ئەمەش ڕێگە بە خەڵک دەدات لە شوێنی سروشتی خۆیاندا چاودێری و قەدرزانینی ئەم ئاژەڵانە بکەن بەبێ ئەوەی زیانیان پێ بگەیەنن. گەشتیاری بەرپرسیارانەی گیانلەبەرە کێوییەکان دەرفەتەکان بۆ پەروەردە و هۆشیاری و پارەدان بە پاراستن دەڕەخسێنێت، کە بەشداری دەکات لە پاراستنی فیل و جۆرەکانی تری گیانلەبەرە کێوییەکان.
فیلەکان لە دڵماندا جێگەیەکی تایبەتیان هەیە و هێمای هێز و حیکمەت و نیعمەتن. شکۆمەندی و گرنگییان لە هەردوو جیهانی سروشتی و هەم لە کولتوری مرۆڤدا، وایکردووە ببنە بابەتی سەرسامبوون و فۆلکلۆر و هەوڵی پاراستن. پاراستنی بوونی ئەم بوونەوەرە باوەڕپێنەکراوانە، پاراستنی بەشێکی جێگرەوە نەکراو لە جۆراوجۆری زیندوو و میراتی سروشتی هەسارەکەمان مسۆگەر دەکات.