ئینتەرنێت وەک یەکێک لە داهێنانە گۆڕانکارییەکان لە مێژووی مرۆڤایەتیدا وەستاوە، شێوازی ژیان و کارکردن و فێربوون و پەیوەندیکردنمان لە قاڵب دەداتەوە. بووەتە بەشێکی دانەبڕاو لە ژیانی مۆدێرن، خەڵک لە سەرانسەری جیهان بەیەکەوە دەبەستێتەوە و دەستڕاگەیشتن بە بڕێکی زۆر لە زانیاری و خزمەتگوزاری و دەرفەتەکان دەکات.
لەدایکبوونی ئینتەرنێت:
سەرچاوەی ئینتەرنێت دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی شەستەکان، کاتێک دەزگای پڕۆژە توێژینەوە پێشکەوتووەکانی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (ARPA) پەرەی بە ARPANET دا، تۆڕێک کە ڕێگەی بە چەندین کۆمپیوتەر دەدا پەیوەندی لەگەڵ یەکتردا بکەن. ئامانجی سەرەتایی دروستکردنی سیستەمێکی پەیوەندی لامەرکەزی بوو کە بتوانێت بەرگەی پەککەوتنەکان بگرێت، وەک لە ئەگەری هێرشی ئەتۆمیدا.
گەشەپێدان و فراوانکردن:
بەدرێژایی ساڵان ئینتەرنێت پەرەی سەند و بوو بە تۆڕێکی جیهانی، دامەزراوە جیاوازەکانی ئەکادیمی و توێژینەوە و حکومی بەیەکەوە دەبەستێتەوە. ناساندنی وێبی جیهانی لە کۆتایی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا لەلایەن سێر تیم بێرنەرز-لیەوە دەستڕاگەیشتن بە زانیارییەکان زیاتر دیموکراسی کرد. وێبی جیهانی ڕێگەی بە بەکارهێنەران دا کە بە بەکارهێنانی هایپەرلینک لە نێوان لاپەڕەکانی وێبی بەیەکەوە بەستراودا بگەڕێن، ئەمەش وایکرد خەڵک ئاسانتر زانیاری بدۆزنەوە و هاوبەشی بکەن.
ئینتەرنێت بە گشتی دەڕوات:
گواستنەوەی ئینتەرنێت لە تۆڕێکی زۆرینەی ئەکادیمی و سەربازییەوە بۆ خزمەتگوزارییەکی گشتی لە ساڵانی نەوەدەکاندا ڕوویدا. بە بازرگانیکردنی ئینتەرنێت دەروازەی لافاوەکانی ئەگەرەکانی کردەوە و دابینکەرانی خزمەتگوزاری ئینتەرنێت (ISP) دەستیان کرد بە پێشکەشکردنی دەستڕاگەیشتن بە ماڵەکان و بازرگانییەکان لە سەرانسەری جیهاندا. پەرەسەندنی وێبگەڕەکانی وێب، وەک نێتسکەپ ناڤیگەیتەر و ئینتەرنێت ئێکسپلۆرەر، ئاسانکاری بۆ خەڵک کرد بۆ گەشتکردن بە وێب و ئەزموونی تەواوی تواناکانی.
کاریگەری ئینتەرنێت لەسەر کۆمەڵگا:
ئینتەرنێت کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر نزیکەی هەموو لایەنەکانی کۆمەڵگەی مۆدێرن هەبووە:
1. پەیوەندی: ئینتەرنێت شۆڕشێکی گەورەی لە پەیوەندیکردندا کرد، ئەمەش وایکرد کارلێککردن لە کاتی ڕاستەقینەدا لە نێوان خەڵکدا لە سەرانسەری جیهان لە ڕێگەی ئیمەیڵ و نامە ناردنی خێرا و پلاتفۆرمی سۆشیال میدیاوە ئەنجام بدرێت. خزمەتگوزارییەکانی ڤیدیۆ کۆنفڕانس و دەنگ لەسەر IP (VoIP) خێزان و هاوڕێ و بازرگانیەکانیان بەیەکەوە گرێداوە و مەودای جوگرافییان پێکەوە گرێداوە.
2. دەستڕاگەیشتن بە زانیاری: ئینتەرنێت بوو بە کۆگایەکی فراوانی زانیاری، کە ڕێگەی بە دەستگەیشتن بە زانیاری خێرا دەدا لەسەر نزیکەی هەر بابەتێک. بزوێنەری گەڕانی وەک گووگڵ توانای دۆزینەوەی وەڵامی پرسیارەکان و ئەنجامدانی توێژینەوە و بەردەوام بوون لە ڕووداوەکانی ئێستایان کرد.
3- بازرگانی ئەلیکترۆنی: سەرهەڵدانی پلاتفۆرمی بازرگانی ئەلیکترۆنی گۆڕانکاری لە شێوازی کڕین و فرۆشتنی کاڵا و خزمەتگوزارییەکان کرد. بازاڕکردنی ئۆنلاین بووەتە چالاکیەکی ڕۆتینی بۆ زۆرێک لە بەکارهێنەران، ئاسانکاری و جۆراوجۆری و دەستڕاگەیشتن بە بەرهەمەکانی جیهانی پێشکەش دەکات.
4- پەروەردە: ئینتەرنێت پەروەردەی دیموکراسی کردووە بە دابینکردنی دەستڕاگەیشتن بە کۆرس و فێرکاری و سەرچاوەی ئۆنلاین. پلاتفۆرمی فێربوونی ئەلیکترۆنی دەرفەت بۆ فێربوونی خۆبەخۆ و پەرەپێدانی کارامەیی دەڕەخسێنێت.
5. کاریگەری کۆمەڵایەتی: پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا ملیارەها کەسی بەیەکەوە گرێداوە، ئەمەش وایکردووە ئەزموون و بۆچوون و هەواڵەکان بەیەکەوە ببەستنەوە. هەروەها سۆشیال میدیا بووەتە ئامرازێکی بەهێز بۆ چالاکییەکان، کۆمەڵگاکان لە دەوری دۆزی کۆمەڵایەتی و سیاسی کۆدەکاتەوە.
6- ئابووری و دامەزراندن: ئینتەرنێت بووەتە هۆی گەشەسەندنی ئابووری و داهێنان، ئەمەش بووەتە هۆی دروستبوونی پیشەسازی نوێ و هەلی کار لە بوارەکانی وەک تەکنەلۆژیا، دیجیتاڵ مارکێتینگ، و دروستکردنی ناوەڕۆک.
تەحەددیات و دەرفەتەکان:
لە کاتێکدا ئینتەرنێت سوودی زۆری بەدوای خۆیدا هێناوە، بەڵام تەحەدای پەیوەست بە پاراستنی نهێنی، ئاسایش، زانیاری هەڵە و هەراسانکردنی ئۆنلاین دەخاتە ڕوو. چارەسەرکردنی ئەم کێشانە پێویستی بە هاوکاری نێوان حکومەتەکان، کۆمپانیاکانی تەکنەلۆژیا و تاکەکان هەیە بۆ پێشخستنی بەکارهێنانی بەرپرسیارانەی ئینتەرنێت و پاراستنی فەزای دیجیتاڵی.
ئەنجام:
ئینتەرنێت بە قووڵی جیهانی گۆڕیوە، تاک و بازرگانی و کۆمەڵگاکانی بەهێز کردووە بۆ پەیوەندیکردن و هاوکاری و گەشەکردن بە شێوەیەک کە پێشتر خەیاڵ نەدەکرا. لەگەڵ بەردەوامبوونی پەرەسەندنی تەکنەلۆژیا، ئینتەرنێت لە پێشەنگی پێشکەوتندا دەمێنێتەوە و داهاتوو لە قاڵب دەدات و توانای مرۆڤ بەرەوپێش دەبات. وەرگرتنی لایەنە ئەرێنییەکانی ئینتەرنێت لە هەمان کاتدا چارەسەرکردنی ئاستەنگەکانی کلیلی زۆرترین سوودەکانی و دڵنیابوونە لە جیهانێکی پەیوەندیدارتر و ئاگادارتر و گشتگیرتر بۆ هەمووان.