تیشکی تەنی ڕەش کە بە تیشکی گەرمی یان تیشکی پلانک ناسراوە، ئەو تیشکە کارۆموگناتیسیەیە کە لەلایەن تەنێکی ئایدیالیزەکراوەوە دەردرێت و هەموو ئەو تیشکانەی کە بەسەریدا ڕوودەدەن هەڵدەمژێت. ئەم چەمکە لایەنێکی بنەڕەتی گەرمیداینامیک و فیزیای کوانتەمە و یارمەتیدەرە بۆ ڕوونکردنەوەی دەردانی ڕووناکی لە تەنە گەرمکراوەکانەوە.
خاڵە سەرەکییەکان سەبارەت بە تیشکی جەستەی ڕەش:
1. **جەستەی ڕەشی ئایدیاڵ**: تەنی ڕەشی ئایدیاڵ بریتییە لە تەنێکی تیۆری کە هەموو ئەو تیشکانە هەڵدەمژێت کە دەکەوێتە سەری و تیشک دەردەدات لە هەموو درێژی شەپۆلەکاندا. هەروەها لە هاوسەنگی گەرمیدایە، واتە پلەی گەرمیەکەی بە بەردەوامی دەمێنێتەوە. لە کاتێکدا تەنێکی ڕەشی تەواو لە سروشتدا نادۆزرێتەوە، زۆرێک لە تەنەکانی جیهانی ڕاستەقینە لە ژێر هەندێک بارودۆخدا ڕەفتارەکانی نزیک دەکەنەوە.
2. **سپێکترۆم**: ئەو تیشکە کارۆموگناتیسیەی کە لەلایەن تەنێکی ڕەشەوە دەردەچێت، مەودای بەردەوامی درێژی شەپۆل دەگرێتەوە، سپێکترۆمێکی تایبەتمەند پێکدەهێنێت. شێوەی ئەم سپێکترۆمە تەنها بەندە بە پلەی گەرمی تەنەکە.
3. **یاسای جێگۆڕکێی وین**: لەگەڵ زیادبوونی پلەی گەرمی تەنێکی ڕەش، لوتکەی سپێکتریمی دەردانی دەگۆڕێت بۆ درێژی شەپۆلی کورتتر. ئەم پەیوەندییە بە یاسای جێگۆڕکێی وین وەسف دەکرێت: λ_peak * T = constant، کە λ_peak درێژی شەپۆلە کە دەردانی بەهێزترینە، و T پلەی گەرمی لە کێلڤین.
4. **یاسای ستیفان-بۆڵتزمان**: ئەم یاسایە کۆی وزەی تیشکدانەوە بۆ هەر یەکەیەکی ڕووبەری ڕووبەر لەلایەن تەنێکی ڕەشەوە دەبەستێتەوە بە پلەی گەرمییەکەیەوە. یاسای ستیفان-بۆڵتزمان دەڵێت کە کۆی هێزی تیشکدراو ڕێژەیی دەبێت لەگەڵ هێزی چوارەمی پلەی گەرمی ڕەها: P = σ * A * T^4، کە P هێزەکەیە، A ڕووبەری ڕووکارە، T پلەی گەرمییە، و... σ نەگۆڕی ستیفان-بۆڵتزمانە.
5. **یاسای پلانک**: تیۆری کوانتەمی ماکس پلانک لەبارەی تیشکی تەنی ڕەشەوە سپێکتریمی چاودێرکراوی لەڕووی ئاستی وزەی کوانتەمکراوەوە ڕوونکردەوە. پلانک چەمکی کوانتەکردنی وزەی ناساند بۆ ڕوونکردنەوەی دابەشبوونی چڕی چاودێرکراو لە درێژایی شەپۆلە جیاوازەکاندا لە پلەی گەرمی جیاوازدا.
6. **کارەساتی سەروو بنەوشەیی**: پێش کارەکانی پلانک، فیزیای کلاسیک پێشبینی چڕییەکی ناڕاستەقینە و زیادبوونی بێ سنووری دەکرد لە درێژیی شەپۆلی کورتدا بۆ سپێکتریمی تیشکی تەنێکی ڕەش. تیۆری کوانتەمی پلانک ئەم کێشەیەی چارەسەر کرد و بە وردی باسی دابەشبوونی چاودێرکراوی تیشکی کرد.
7. **بەکارهێنان**: مۆدێلی تیشکی جەستەی ڕەش لە بوارە جیاوازەکاندا بەکاردەهێنرێت، لەوانە فیزیای ئەستێرەیی، گەردوونناسی، ئەندازیاری. ئەوان یارمەتیدەرن بۆ ڕوونکردنەوەی ئەو تیشکانەی کە لەلایەن ئەستێرەکانەوە دەردەچن، تیشکی پاشخانی مایکرۆوەیڤی گەردوونی و هەڵسوکەوتی تەنەکان لە پلەی گەرمی جیاوازدا.
8. **یاسای تیشکی پلانک**: یاسای تیشکی پلانک فۆرمولەیەکی ورد بۆ دابەشکردنی سپێکتراڵی تیشکی تەنی ڕەش دابین دەکات، کە هەردوو یاسای جێگۆڕکێی وین و یاسای ستیفان-بۆڵتزمان لەخۆدەگرێت. پێکهاتەیەکی سەرەکی فیزیای کوانتەمی مۆدێرنە.
تیشکی تەنی ڕەش ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە پەرەپێدانی میکانیکی کوانتەم و تێگەیشتنمان لە هەڵسوکەوتی ماددە و تیشکدانەوە لە ئاستی ئەتۆمی و ژێر ئەتۆمیدا. وەک چەمکێکی گرنگ لە بەشە زانستییە جیاوازەکاندا دەمێنێتەوە و بەکارهێنانی لە فەلەکناسیەوە تا ئەندازیاری گەرمی هەیە.